Không gian xanh là thành phần không thể thiếu trong bất cứ loại đô thị nào, nó có vai trò quan trọng trong môi trường sinh thái, trong tổ chức môi trường sống và tạo lập cảnh quan đô thị. Theo kết quả điều tra tỉ lệ xanh trung bình ở nội thành Hà Nội hiện nay là 2,4 m2 xanh/người. Chỉ số này là quá thấp nếu so sánh với các đô thị khác trên thế giới như ở Paris là 10m2 xanh/người, Moskva là 40m2 xanh/người. Ngay cả trong khu vực Đông Nam Á thì chỉ số này cũng lên tới 8-10 m2 xanh/người.
Ngoài nhu cầu ăn và ở, xã hội hiện đại còn có nhu cầu về không gian thoáng đãng và bầu không khí trong lành luyện tập, nghỉ ngơi tái tạo sức lao động. Sự hài hoà giữa tập luyện, thư giãn, giải trí và giao tiếp với cộng đồng đã làm cho không gian xanh trong các khu đô thị trở nên cần thiết đối với sức khoẻ và đời sống của người dân.
Quá trình đô thị hoá ở Hà Nội diễn ra với tốc độ nhanh, nhất là từ khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Điều chỉnh quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội” tại Quyết định số 108/1998/QĐ-TTg ngày 20/6/1998. Nhiều khu đô thị mới đã và đang được triển khai nghiên cứu để đầu tư xây dựng. Tuy nhiên, từ khi dự án được phê duyệt cho đến khi khu đô thị được hình thành cũng còn nhiều tồn tại. Phần lớn các dự án, chủ đầu tư chỉ tập trung phát triển nhà ở nhằm mục đích kinh doanh mà chưa đầu tư thích đáng cho các không gian xanh trong khu đô thị. Các chỉ tiêu diện tích cây xanh của thành phố nói chung và của khu đô thị nói riêng chưa được đảm bảo. Các không gian vườn hoa, công viên cây xanh phục vụ thể dục thể thao, nghỉ ngơi giải trí trong khu đô thị chưa được quan tâm đầu tư xây dựng, chưa có những giải pháp huy động cộng đồng tham gia đóng góp vốn và giám sát triển khai. Yếu tố cộng đồng trong việc tham gia xây dựng và quản lý không gian xanh còn hạn chế từ nhận thức đến cơ chế và giải pháp. Vì vậy, việc đầu tư xây dựng và quản lý không gian xanh hầu như chưa huy động được cộng đồng dân cư tham gia. Do đó, hệ thống không gian xanh không đáp ứng được nhu cầu sử dụng của những người dân trong các khu đô thị.
Từ những lý do trên, để cung cấp cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu, quy hoạch và xây dựng những khu đô thị mới văn minh, hiện đại, đảm bảo môi trường sống tiện nghi cũng như chất lượng cảnh quan đô thị, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội tiến hành thực hiện đề tài nghiên cứu “Xây dựng và quản lý không gian xanh trong các khu đô thị mới tại Hà Nội đến năm 2020 với sự tham gia của cộng đồng”.
Mục tiêu của đề tài là nhằm đánh giá thực trạng về công tác xây dựng và quản lý không gian xanh trong các khu đô thị mới tại Hà Nội. Từ đó đề xuất các mô hình, giải pháp xây dựng và quản lý không gian xanh trong các khu đô thị mới tại Hà Nội đến năm 2020, cũng như đề xuất quy chế cộng đồng tham gia xây dựng và quản lý không gian xanh trong các khu đô thị mới một cách hiệu quả.
Đề tài đã tiến hành điều tra, khảo sát thống kê, phân tích hiện trạng của công tác xây dựng và quản lý không gian xanh tại một số các khu đô thị mới điển hình tại Hà Nội gồm: Bắc Linh Đàm, Định Công, Đại Kim, Yên Hoà, Mỹ Đình I, Trung Hoà - Nhân Chính, Trung Yên, Nam Thăng Long. Việc khảo sát được tiến hành từ khâu thiết kế quy hoạch đến đầu tư xây dựng, công tác quản lý và mức độ tham gia của cộng đồng.
Từ kết quả khảo sát, thông qua các bài học kinh nghiệm trong và ngoài nước về công tác xây dựng, quản lý không gian xanh, cộng với việc so sánh với cách tổ chức không gian xanh của các khu tập thể, chung cư đã xây dựng ở Hà Nội trong thời gian trước đây, đề tài đã đánh giá hiện trạng không gian xanh của Hà Nội và đánh giá tình hình đầu tư, cơ chế chính sách và công tác quản lý cây xanh trên địa bàn. Từ đó đúc rút các bài học kinh nghiệm trong nước và trên thế giới trong việc xây dựng và quản lý không gian xanh trong các khu đô thị mới có sự tham gia của cộng đồng.
Đề tài cũng tiến hành nghiên cứu về hệ thống không gian xanh và phân cấp không gian xanh trong khu đô thị mới; điều kiện đặc điểm tự nhiên ảnh hưởng đến quy hoạch không gian xanh của Thủ đô Hà Nội; đặc điểm điều kiện sống, cơ sở khoa học để lựa chọn cây trồng; vai trò và các yếu tố ảnh hưởng của cộng đồng dân cư đô thị, sự tham gia của cộng đồng trong việc quản lý không gian xanh; vai trò của chính quyền các cấp và các cơ sở pháp lý xây dựng và quản lý không gian xanh trong các khu đô thị mới. Từ đó xây dựng nên hệ thống những cơ sở khoa học trong việc xây dựng và quản lý không gian xanh trong các khu đô thị mới có sự tham gia của cộng đồng.
Căn cứ vào những cơ sở khoa học trên, cùng với việc bám sát các quan điểm và mục tiêu của thành phố trong việc phát triển hệ thống cây xanh đô thị đến năm 2020 tầm nhìn 2030, đề tài đã đề xuất 5 mô hình giải pháp xây dựng và quản lý không gian xanh, gồm:
- Mô hình 1: dự án có vốn đầu tư 100% vốn ngân sách nhà nước
- Mô hình 2: dự án đầu tư bằng nguồn vốn và công sức của cộng đồng hoặc bằng nguồn tài trợ của các tổ chức và cá nhân
- Mô hình 3: dự án có nguồn vốn của nhà nước kết hợp với cộng đồng
- Mô hình 4: dự án đầu tư bằng nguồn vốn của doanh nghiệp
- Mô hình 5: dự án có nguồn vốn của doanh nghiệp và có huy động vốn của cộng đồng
Các mô hình được nghiên cứu chi tiết từ thiết kế quy hoạch, đầu tư xây dựng đến chăm sóc, bảo dưỡng, quản lý… và kiến nghị những cơ chế, chính sách và quy trình cộng đồng tham gia xây dựng và quản lý không gian xanh trong các khu đô thị đã xây dựng và đề xuất ứng dụng trong các khu đô thị sẽ xây dựng trong thời gian tới, trong đó chú trọng yếu tố huy động sự tham gia của cộng đồng. Từng khu vực cụ thể trong mỗi khu đô thị có thể áp dụng các mô hình khác nhau một cách phù hợp.
Để làm rõ các nội dung nghiên cứu, đề tài đã tiến hành nghiên cứu áp dụng thử nghiệm quản lý xây dựng không gian xanh với sự tham gia của cộng đồng cho khu đô thị mới Cầu Giấy, Hà Nội. Việc áp dụng vào thực tế được tiến hành chi tiết một cách đồng bộ và triệt để. Từ việc nghiên cứu quy hoạch khu đô thị mới Cầu Giấy, khảo sát các dự án hiện có trong khu đô thị, đề xuất phương án quy hoạch chi tiết không gian xanh, đề xuất áp dụng cách mô hình quản lý xây dựng không gian xanh, thiết kế thử nghiệm tổ chức không gian xanh cho khu ở, đơn vị ở, nhóm nhà ở, thiết kế chi tiết cây xanh trong khu đô thị, cây xanh đường phố, lựa chọn cây xanh trồng trong khu, áp dụng các mô hình tương thích với từng loại cây xanh và lựa chọn và phối kết cây trồng trong các không gian xanh tại khu đô thị mới Cầu Giấy.
Một trong những kết quả có ý nghĩa nhất của đề tài là đã đề xuất cho UBND Thành phố Hà Nội dự thảo: “Quy định Quản lý không gian xanh trong các khu đô thị mới có sự tham gia của cộng đồng”. Dự thảo Quy định gồm 4 chương 22 điều, là văn bản pháp quy quan trọng dành cho các nhà đầu tư xây dựng và các hộ gia đình sống trong các khu đô thị mới, những người tham gia tổ chức xây dựng và quản lý không gian xanh. Quy định xác định các định hướng và những khuyến cáo nhằm nâng cao chất lượng và thầm mỹ kiến trúc cảnh quan của các khu đô thị mới, tạo dựng kiến trúc phong cảnh đẹp trong các khu ở, cải tạo chất lượng môi trường sống, làm phong phú đời sống tinh thần của dân cư và huy động tối đa nguồn lực của cộng đồng dân cư tham gia xây dựng và quản lý không gian xanh trong các khu đô thị mới.
Kết quả và những ứng dụng thực tiễn của đề tài góp phần khẳng định tổ chức và quản lý không gian xanh là một nội dung, một nhiệm vụ quan trọng trong quá trình thiết kế quy hoạch kiến trúc khu đô thị mới. Xây dựng và quản lý các không gian xanh cần được chính quyền đô thị, các chủ đầu tư, các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư quan tâm nhiều hơn nữa trong giai đoạn CNH - HĐH đất nước, trong quá trình phát triển thành phố Hà Nội.
Không gian xanh trong khu đô thị mới
Hội đồng khoa học nghiệm thu đề tài “Xây dựng và quản lý
không gian xanh trong các khu đô thị mới tại Hà Nội đến năm 2020
với sự tham gia của cộng đồng”